Polski sektor rolno-spożywczy na przestrzeni ostatnich lat odnosi sukcesy. Należy jednak mieć na uwadze, że z uwagi na konkurencję nad utrzymaniem wysokiej pozycji należy pracować nieprzerwanie. Szansą na utrzymanie dotychczasowych i pozyskanie nowych rynków zbytu jest wzmacnianie rodzimych marek. Tym samym wzrasta konieczność wdrażania innowacyjnych rozwiązań, które przyczynią się do dalszego rozwoju produkcji i eksportu polskiej żywności. Do takich inicjatyw należy realizowany pilotażowy projekt „Paszportyzacja polskiej żywności”.
Geneza
Prace zmierzające do wdrożenia projektu zostały zainicjowane na wniosek uczestników łańcucha dostaw, w tym zrzeszonych w organizacjach branżowych z rynku wołowiny, wieprzowiny i ziemniaka. Wskazywały one, że w obecnym otoczeniu rynkowym występuje szereg problemów, które ograniczają rozwój sektora rolno-spożywczego. Do tych najważniejszych można zaliczyć: rosnące zapotrzebowanie na szybko i łatwo dostępne informacje o produkcie spożywczym, dużą liczbę pośredników, brak przejrzystości łańcucha dostaw, spadające zaufanie do produktu oraz przypadki zanieczyszczeń, fałszowania lub skażenia żywności.
Resort rolnictwa nie ma wątpliwości, że należy dołożyć starań, aby przeciwdziałać tym zjawiskom i ograniczyć oraz wyeliminować ich negatywne oddziaływanie na polski sektor AGRO. Tak powstała inicjatywa projektu „Paszportyzacja polskiej żywności”, którego realizację powierzono KOWR, przy merytorycznym wsparciu Centrum GovTech Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, pod nadzorem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Projekt w swym zamierzeniu przewiduje docelowo budowę i wdrożenie w Polsce systemu IT gwarantującego efektywne monitorowanie i identyfikowanie informacji o produktach rolno-spożywczych na kluczowych etapach łańcucha dostaw, tj. „od pola do stołu” – o ile pilotaż przeprowadzony w pierwszej fazie projektu potwierdzi możliwości technologiczne, organizacyjne i prawne jego realizacji. Wygenerowany przez system „paszport żywności” udostępni uczestnikom rynku szerokie spektrum wiarygodnych, rzetelnych i niepodrabialny informacji, które potwierdzą drogę, jaką przebył produkt, zanim trafi na polskie i zagraniczne stoły.
Interesariusze
W trakcie przygotowań do realizacji projektu zaangażowano szerokie grono interesariuszy. Są wśród nich organizacje branżowe działające na rynku wołowiny, wieprzowiny i ziemniaka, tj.: Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka, Polskie Zrzeszenie Producentów Bydła Mięsnego, Polski Związek Hodowców i Producentów Bydła Mięsnego, Polski Związek Hodowców i Producentów Bydła Zachowawczej Rasy Polska Czerwona w typie mięsnym, Unia Producentów i Pracodawców Przemysłu Mięsnego oraz Polska Federacja Ziemniaka. Wymienione organizacje reprezentują rolników indywidualnych i firmy przetwórcze. Ostatecznie to właśnie one odegrają istotną rolę podczas wdrażania i testowania funkcjonalności budowanego systemu IT monitorującego przebieg produkcji.
Ważnym ogniwem są także podmioty administracji publicznej, sprawującej nadzór nad realizacją zadań i procesów zapewniających bezpieczeństwo i jakość żywności, tj.: Główny Inspektorat Weterynarii, Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Główny Inspektorat Sanitarny, Główny Inspektorat Transportu Drogowego oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Dzięki ich zaangażowaniu budowany system IT zyska możliwość korzystania z już działających baz referencyjnych, które w połączeniu z danymi pochodzącymi z „paszportu” zapewnią szeroki wachlarz informacji przydatnych wszystkim uczestnikom łańcucha dostaw.
Prototyp „paszportu żywności”
Prace kreatywne zmierzające do określenia zakresu paszportu dla polskiej żywności rozpoczęto od warsztatów przeprowadzonych z wykorzystaniem metody projektowej Design Sprint. Polega ona na tworzeniu nowych koncepcji i rozwiązywaniu problemów poprzez projektowanie, prototypowanie i testowanie pomysłów. Ze względu na skalę oraz złożoność przedsięwzięcia jedyną grupą, która była w stanie wypracować zakres prototypu pierwszego na świecie tak rozumianego „paszportu dla żywności”, byli interesariusze projektu. Ich doświadczenie, wiedza i kompetencje były merytorycznym filarem tych prac.
Podczas cyklu warsztatów zorganizowanych wspólnie z Centrum GovTech określili oni potrzeby uczestników łańcucha dostaw i wskazali słabości obecnie funkcjonujących systemów monitorowania produkcji i dystrybucji żywności w Polsce. Kolejnym krokiem było wypracowanie wstępnej koncepcji realizacji projektu na podstawie zgłoszonych pomysłów oraz w oparciu o potrzeby odbiorców i możliwości technologiczne. Ostatecznie interesariusze określili zakres danych, które powinny znaleźć się w cyfrowym systemie monitorowania łańcucha dostaw żywności. Dzięki ich pracy pilotażowy system IT będzie obejmował potrzeby wszystkich uczestników projektu, tak by ostatecznie w systemie docelowym dostarczyć konsumentom transparentną i wiarygodną informację o polskiej żywności.
Korzyści
Postępujący rozwój trendów konsumenckich związanych z dbałością o zdrowie, poszanowanie środowiska naturalnego i humanitarne traktowanie zwierząt wymaga udokumentowania, że produkowana żywność spełnia najwyższe standardy jakości i bezpieczeństwa. Współczesny konsument coraz chętniej wykorzystuje dostępne technologie, co na nowo formułuje sposób podejmowania decyzji zakupowych. Tym samym rośnie konieczność wdrożenia narzędzia, które te wybory ułatwi, a przede wszystkim potwierdzi autentyczność żywności oraz jej jakość i bezpieczeństwo.
Głównym celem polityki bezpieczeństwa żywności jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzi. Zatem każdy człowiek ma prawo wiedzieć, w jaki sposób żywność, którą spożywa, jest produkowana, przetwarzana i sprzedawana. Zebranie danych o produkcie spożywczym w „paszporcie” przyczyni się do wzmocnienia pozytywnego wizerunku produkowanej w Polsce żywności oraz wsparcia zrównoważonego rozwoju branży rolno-spożywczej w zakresie poprawy możliwości eksportowych poprzez umocnienie wizerunku rodzimych marek na arenie międzynarodowej.
Na wdrożeniu tego projektu zyskają także służby odpowiedzialne za nadzór nad bezpieczeństwem i jakością żywności poprzez usprawnienie swoich działań, a także ograniczenie kosztów działań inspekcyjnych. Zastosowanie systemu IT wyeliminuje również przypadki fałszowania żywności, co ograniczy konieczność wycofywania partii towarów z łańcucha dostaw i w konsekwencji jej utylizacji.
Obok zastosowania systemu IT do identyfikowania ogniw w łańcuchu dostaw należy wskazać również możliwość jego zastosowania do tworzenia repozytoriów danych na temat właściwości produktów rolno-spożywczych, warunków produkcji, oddziaływań na środowisko oraz aspektów społeczno-ekonomicznych funkcjonowania łańcuchów dostaw, w tym uzyskania lepszych wynagrodzeń dla rolników, monitorowania marż dystrybutorów oraz cen dla konsumentów. Zadaniem projektowanego systemu jest także zapewnienie większej wiarygodności, przejrzystości i pewności informacji o produktach rolno-spożywczych.
W związku z tym, w ostatnim kroku, tj. na etapie wdrożenia docelowego projektu, powstanie aplikacja dedykowana konsumentom, dzięki której uzyskają oni dostęp do wyczerpujących informacji o produkcie żywnościowym.
Uczestnicy projektu uznali, że wdrożenie cyfrowego systemu śledzącego przebieg produkcji pozwoli udostępnić pełne spektrum informacji o produkcie żywnościowym, przede wszystkim dzięki dedykowanym funkcjonalnościom, a także integracji z aktualnie funkcjonującymi bazami referencyjnymi. Tym samym polski sektor rolno-spożywczy zyska system, w którym znajdą się wysokiej jakości, rzetelne i niepodrabialne informacje o produkcie, które docelowo (po zrealizowaniu fazy pilotażowej) zostaną udostępnione wszystkim uczestnikom łańcucha dostaw.
Pilotaż
Pierwsza faza realizacji projektu będzie polegała na przeprowadzeniu pilotażu. Podczas jego trwania zostanie opracowany i przetestowany system IT obejmujący monitorowanie produkcji i przetwórstwa mięsa wołowego, wieprzowego i ziemniaków. Pilotaż ma na celu dokonanie praktycznego sprawdzenia możliwości zbudowania jednego, w pełni kompatybilnego systemu IT dla różnorodnych produktów żywnościowych. Końcowym rezultatem realizacji pilotażu będzie możność wygenerowania pełnego zakresu „paszportu” oraz udostępnienie uczestnikom rynku informacji potwierdzających autentyczność, jakość i bezpieczeństwo żywności. Pilotaż obejmie szerokie grono uczestników,począwszy od producentów rolnych, zakłady przetwórcze (rzeźnie, zakłady rozbioru, ubojowe, porcjowania, pakowalnie) poprzez firmy transportowe i magazynujące. Podmioty te fizycznie przetestują określone funkcjonalności i rozwiązania systemu pilotażowego, co pozwoli na finalne określenie zakresu docelowego systemu IT.
Ze względu na wysoki poziom innowacyjności projektowanego narzędzia oraz szereg ryzyk podczas jego realizacji prace zaplanowane w ramach pilotażu przewidują opracowanie dokumentacji technicznej. Zostanie także sporządzona analiza: organizacyjna, techniczna, prawna i psychologiczno-społeczna. Po niej nastąpi przedstawienie wniosków dotyczących konstrukcji, architektury i budowy docelowego systemu IT.
Planuje się, że pilotaż będzie trwał 15 miesięcy i powinien się zakończyć w styczniu 2023 r.
Szczyt Systemów Żywnościowych ONZ 2021
Projekt „Paszportyzacja polskiej żywności” został przedstawiony na Szczycie Systemów Żywnościowych ONZ (Food Systems Summit – FSS) pod nazwą „Budowanie w Polsce systemu identyfikowania żywności, zapewniającego konsumentom dostęp do jasnej i wiarygodnej informacji nt. sposobu i miejsca produkcji żywności na rynku, która umożliwiałaby dokonywanie świadomych wyborów konsumenckich”. Celem Szczytu było m.in. zidentyfikowanie sposobów wzmocnienia systemów żywnościowych oraz osiągnięcie postępu w realizacji celów zrównoważonego rozwoju.
Zakres realizowanego przez KOWR projektu wpisuje się w ścieżkę działania ONZ dotyczącą zapewnienia wszystkim dostępu do bezpiecznej i pożywnej żywności oraz łączy się ze ścieżką obejmującą przenoszenie wzorców zrównoważonej konsumpcji. Polska, wdrażając pilotażowy projekt „Paszportyzacja polskiej żywności” identyfikujący produkcję żywności, podjęła próbę usystematyzowania informacji w cyfrowym systemie gwarantującym, że żywność jest bezpieczna i najwyższej jakości. Dzięki jego wdrożeniu system żywnościowy może stać się bardziej zrównoważony, a uczestnicy łańcucha dostaw będą mogli uzyskać wiarygodną informację o produkcie spożywczym.
Polski Ład
Projekt wpisano także do programu Polski Ład, w którym zawarto szereg rozwiązań dla polskiej wsi. Cyfryzacja rolnictwa stała się faktem, a zatem wdrożenie „paszportów” będzie zwiększeniem wartości dodanej produkowanej w Polsce żywności.
W przyszłości
Z dostępnych informacji wynika, że dotychczas na świecie nie zbudowano narzędzia informatycznego, które w swoich założeniach obejmowałoby tak duży zakres danych o produkcie żywnościowym, jaki przewidziano w polskim „paszporcie”. Jednocześnie coraz więcej grup uczestników łańcucha dostaw (importerzy, sieci handlowe, konsumenci) wymaga, aby żywność posiadała niepodważalne certyfikaty jakości i autentyczności. Zatem nie ma wątpliwości, że polski sektor rolno-spożywczy potrzebuje innowacyjnego narzędzia informatycznego w postaci kompatybilnego systemu IT zbierającego dane o procesie produkcyjnym żywności.
Po zrealizowaniu pilotażu i uzyskaniu pewności, że jest możliwość zapewnienia logicznego i niepodważalnego ciągu danych pochodzących od producenta, poprzez przetwórstwo, transport i magazynowanie, będą kontynuowane prace zmierzające do zbudowania i wdrożenia systemu docelowego, który udostępni, w określonym zakresie, informacje wszystkim uczestnikom łańcucha dostaw, w tym konsumentom. Filarami zrównoważonego systemu żywnościowego są: praktyki rolnicze, systemy dystrybucji żywności, a także ograniczenia marnotrawienia żywności w całym systemie. Tak więc w kolejnym etapie prac przewidywana jest rozbudowa systemu o nowe produkty i funkcjonalności. Przyczyni się to do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego w Polsce, a także ułatwi rozwój eksportu rodzimej żywności cenionej w świecie za wysoką jakość.
